Historia
Zatwierdzony przez papieża Pawła III zakon Towarzystwa Jezusowego od początku charakteryzował się wielkim dynamizmem. Jezuici rozeszli się po całym świecie. Z końcem XVI stulecia było ich 13 tys. Osiągnęli wspaniałe wyniki nie tylko w krajach Europy, ale również w Indiach, Chinach, na Filipinach, w Kongo, Abisynii, obydwu Amerykach; niewielkie wskutek prześladowań – w Japonii.
Ojciec Matteo Ricci (1552-1610, na znaczkach obok) opanował biegle język chiński i dotarł na dwór cesarza w Pekinie. Został mianowany głównym astronomem i stał się jednym z najbardziej wpływowych chińskich intelektualistów tego okresu. Magazyn „Life” umieścił ojca Ricciego na liście 100 najważniejszych osób poprzedniego tysiąclecia.
W ślady Ricciego poszedł niemiecki jezuita, astronom i fizyk, ojciec Johann Adam Schall von Bell (1591-1666). Powierzono mu urząd kierownika Cesarskiego Urzędu Astronomii, a cesarz zlecił mu także zreformowania chińskiego kalendarza. W XVII wieku jezuici założyli w Paragwaju Republikę Guaranów, państwo prawdziwie komunistyczne, nie znające pieniądza, gdzie w pełni zrealizowano zasadę: od każdego według jego możliwości, każdemu według jego potrzeb. Opowiada o tym film Rolanda Joffé pt. Misja (z 1986 r.)
W 1773 roku – gdy Zakon był w pełni rozkwitu i w samej Polsce miał ok. 100 szkół, liczne kościoły, rozwiniętą działalność misyjną, a na świecie ponad 24 tys. członków – Klemens XIV, pod naciskiem wrogich Zakonowi dworów burbońskich, zezwolił na kasatę jezuitów. Kilka domów ostało się jednak na Białorusi, gdzie nie ogłoszono papieskiego brewe. Placówki te przechowały tradycje Zakonu. W 1814 roku Pius VII przywrócił Towarzystwo, które znowu szybko zaczęło się rozrastać.
Bardzo pokaźny rozwój dokonał się za generalatu Polaka, ks. Włodzimierza Ledóchowskiego (1915-42). Wtedy to jezuici objęli Radiostację Watykańską, Kolegium Rosyjskie, Instytut Wschodni i uniwersytet Gregoriański w Rzymie, powołali do życia wiele innych uniwersytetów – od Tokio po Kalifornię, otworzyli w Jerozolimie Filię Instytutu Biblijnego, rozwinęli na szeroką skalę działalność wydawniczą, redagując w 1937 roku 1112 czasopism w 50 językach, podejmowali coraz to nowe prace misyjne w krajach Trzeciego Świata oraz pokryli kulę ziemską siecią domów rekolekcyjnych.
W Polsce przedrozbiorowej
Do Polski jezuitów sprowadził kard. Stanisław Hozjusz. W 1564 roku pierwszych dziewięciu przybyło na Warmię, a w 1565 roku otwarto szkołę w Braniewie.
Towarzystwo odegrało szczególną rolę w nauczaniu. Szkoły jezuickie były placówkami pionierskimi. Powstały w całym kraju: od Mścisławia po Międzyrzecz i od Mitawy po Kamieniec Podolski. Ukoronowaniem szkolnictwa jezuickiego była akademia wileńska, a później – także lwowska.
Chociaż szkoły jezuickie były uczelniami humanistycznymi, wykładano w nich także dyscypliny matematyczno-przyrodnicze mające zastosowanie praktyczne.
Polscy jezuici wydali wielkich pisarzy ascetycznych (K. Drużbicki, M. Łęczycki), sławnych kaznodziejów (P. Skarga, M. Bembus), uczonych biblistów (J. Wujek, W. Tylkowski). Stali u początku naszego dziennikarstwa (S. Łuskina, F. Paprocki). Wielkie zasługi położyli w pracach językoznawczych (G. Knapski, K. Szyrwid), w literaturze (M. Sarbiewski, F. Kniaźnin), w rozwoju matematyki (A. Kochański, J. Rogaliński) i astronomii (K. Malapert, M. Poczobut), w krzewieniu wiedzy inżynieryjnej (B. Wąsowski, S. Solski), w historiografii (A. Naruszewicz, J. Albertrandy), w powstaniu sceny narodowej (F. Bohomolec).
Byli stałymi uczestnikami „obiadów czwartkowych” Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz mieli zasadniczy udział w pracach Komisji Edukacji Narodowej, a Grzegorz Piramowicz był redaktorem jej ustaw.
Niemałe też zasługi położyło Towarzystwo Jezusowe w pracy z ludnością wiejską, stając w obronie krzywdzonych włościan (M. Smiglecki, P. Świtkowski).
